ورزش درمانی (تمرین درمانی) چیست و موارد کاربرد و فواید آن، ورزش درمانی به تمرین‌های اختصاصی و برنامه‌ریزی شده‌ای گفته می‌شود که برای اصلاح مشکلات خاص انجام می‌گیرد و هدف از آن بازگرداندن یک بیمار آسیب دیده به حالت کاملاً عملکردی و بدون درد و نیز قادر ساختن فرد جهت ترمیم نواحی مصدوم در خانه می‌باشد.
این تمرینات بخش مهمی از فیزیوتراپی بوده که برای بیشتر ناتوانی‌های جسمی تجویز می‌شوند.
هدف ورزش درمانی چیست؟
هدف اول تمرینات ورزشی کمک به بدن جهت کاهش درد و التهاب می‌باشد. بعد از دستیابی به این هدف، برنامه‌ی ورزشی بر بدست آوردن مجدد دامنه‌ی حرکتی، بازیابی و حفظ نیرو، پایداری ، انعطاف‌پذیری، استقامت ، تعادل و بهبود جریان خون، توازن و آرامش تمرکز دارد.
هدف نهایی برنامه‌ی ورزش‌درمانی عبارت است از:
- دستیابی به سطح بهینه‌ی حرکت بدون علائم در طی فعالیت‌های فیزیکی ساده و پیچیده
- بازیابی و بهبود عملکرد جسمی
- پیشگیری از عدم توانایی حرکت
- بهبود توانایی‌های عملکردی بیمار
- پیشگیری و کاهش اختلال و ناتوانی
- بهبود وضعیت سلامتی کلی، احساس شادابی و تناسب اندام
مراحل یک دوره تمرین درمانی
زمانی که دچار مصدومیت هستید، انجام تمرین‌هایی که بطور مشخص عضلات اطراف مفاصل آسیب‌دیده و مجاور آن را تقویت می‌کند، ضروری است.
این تمرین‌ها نسبتاً آسان بوده و بعد از اینکه توسط فیزیوتراپیست آموزش داده شدند، می‌توانید آنها را با خیال راحت در خانه انجام دهید.
جهت تشخیص اینکه چه مواردی باید در برنامه‌ی تمرینی شما گنجانده شود، متخصص فیزیوتراپی موارد زیر را انجام می‌دهد:
- انجام یک ارزیابی کامل از توانایی‌های فیزیکی شخص از طریق بررسی تاریخچه‌ی پزشکی و معاینه فیزیکی
- سپس فیزیوتراپیست یک برنامه‌ی مناسب درمانی را تنظیم می‌نماید که شامل یک برنامه‌ی ورزشی پیش‌رونده‌ی آرام متناسب با نیازهای هر شخص، می‌باشد.
- فیزیوتراپیست میزان پیشرفت را کنترل می‌نماید، در انجام برخی از حرکات ورزشی کمک می‌کند و بطور مداوم با بهبود بیمار برنامه را تغییر می‌دهد.
ورزش درمانی به درمان چه بیماری‌هایی کمک می‌کند؟
تحقیقات نشان داده‌اند که تعداد بسیاری از بیماری‌ها متناسب با شدت آسیب و میزان همکاری بیمار، از طریق ورزش درمانی کوتاه یا بلند مدت بطور کامل قابل درمان هستند.
ورزش درمانی و مشکلات مربوط به کمر
یک برنامه منظم از ورزش‌های کمر میتواند از درد در ناحیه پایین کمر پیشگیری کند و یا شدت و مدت بازگشت ناگهانی درد و مشکلات مربوط به دیسک و … را کاهش دهد. تمرین‌های تدریجی، کنترل شده و پیشرونده میتواند به مفاصل جهت حفظ قدرت و انعطاف‌پذیری آنها کمک کند.
این تمرین‌ها همچنین سبب افزایش انتقال مواد مغذی شده که در نتیجه‌ی آن دیسک‌ها، عضلات، رباط‌ها و مفاصل سالم‌تر باقی می‌مانند.
تمرین درمانی و مشکلات مفصلی
تمرین و ورزش درمانی غالباً پیش از درمان‌های دیگر برای اختلالات مختلف مفصلی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
انجام تمرین‌های دامنه‌ی حرکتی بر روی مفاصل مختلف اغلب میتواند موجب بازیابی حرکت طبیعی و کاهش التهاب شوند.
تمرین درمانی میتواند موجب تسکین فشار بر روی مفاصل آسیب‌دیده‌ی شما شود. همچنین میتواند به شما کمک کند تا انعطاف‌پذیری مفصل خود را حفظ کنید که این امر با افزایش سن نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
مشکلات مفصلی مربوط به مچ دست، شانه و زانو و به راحتی با انجام برخی حرکات آسان در خانه قابل برطرف شدن است.
ورزش درمانی و آرتروز
سفتی، درد و تورم مرتبط با آرتروز در گردن، کمر و زانو میتواند به شدت دامنه‌ی حرکت مفاصل مربوطه را کاهش دهد.
تمرین درمانی به عنوان بخشی از برنامه‌ی جامع درمانی آرتروز میتواند موجب بهبود قدرت عضله، حرکت مفصل، و وضعیت کلی فیزیکی بدن شود.
ورزش درمانی و شکستگی استخوان
بعد از شکستگی، ممکن است جهت اطمینان از اینکه در سریع‌ترین زمان ممکن به عملکرد بهینه بازگردید، تمرین درمانی توصیه شود.
برای مثال اگر ساق یا مچ پا شکسته باشد، ممکن است پزشک محدودیت‌های خاص تحمل وزن را برای شما تجویز نماید.
تمرین درمانی و بیماری‌های سیستم عصبی
شواهد نشان می‌دهد که تمرین‌های ایروبیک و مبتنی بر یادگیری می‌توانند در حفاظت از سیستم عصبی کمک کنند و اثرات عمیقی بر سیستم‌های مولکولی ویژه‌ی دخیل در تنظیمات عصبی در افراد سالمند و افرادی که بیماری‌های عصبی از جمله پارکینسونو سکته مغزی و… دارند، داشته باشد.
برنامه‌های توانبخشی شامل کار کردن با یک تیم جهت هدایت شما می‌باشد. این تیم معمولاً شامل فیزیوتراپیست‌ها وکاردرمانها است.
تیم درمانی احتمالاً ترکیبی از تمرین‌های مختلف و سایر تکنیک‌ها را برای کمک به بازیابی عضلات شما توصیه می‌کند.
ورزش درمانی (تمرین درمانی) چیست و موارد کاربرد و فواید آن
ورزش درمانی به تمرین‌های اختصاصی و برنامه‌ریزی شده‌ای گفته می‌شود که برای اصلاح مشکلات خاص انجام می‌گیرد و هدف از آن بازگرداندن یک بیمار آسیب‌دیده به حالت کاملاً عملکردی و بدون درد و نیز قادر ساختن فرد جهت ترمیم نواحی مصدوم در خانه می‌باشد. این تمرینات بخش مهمی از فیزیوتراپی بوده که برای بیشتر ناتوانی‌های جسمی تجویز می‌شوند.
هدف ورزش‌درمانی چیست؟
هدف اول تمرینات ورزشی کمک به بدن جهت کاهش درد و التهاب می‌باشد. بعد از دستیابی به این هدف، برنامه‌ی ورزشی بر بدست آوردن مجدد دامنه‌ی حرکتی، بازیابی و حفظ نیرو، پایداری ، انعطاف‌پذیری، استقامت ، تعادل و بهبود جریان خون، توازن و آرامش تمرکز دارد. هدف نهایی برنامه‌ی ورزش‌درمانی عبارت است از:
- دستیابی به سطح بهینه‌ی حرکت بدون علائم در طی فعالیت‌های فیزیکی ساده و پیچیده
- بازیابی و بهبود عملکرد جسمی
- پیشگیری از عدم توانایی حرکت
- بهبود توانایی‌های عملکردی بیمار
- پیشگیری و کاهش اختلال و ناتوانی
- بهبود وضعیت سلامتی کلی، احساس شادابی و تناسب اندام
مراحل یک دوره تمرین درمانی
زمانی که دچار مصدومیت هستید، انجام تمرین‌هایی که بطور مشخص عضلات اطراف مفاصل آسیب‌دیده و مجاور آن را تقویت می‌کند، ضروری است. این تمرین‌ها نسبتاً آسان بوده و بعد از اینکه توسط فیزیوتراپیست آموزش داده شدند، می‌توانید آنها را با خیال راحت در خانه انجام دهید.
جهت تشخیص اینکه چه مواردی باید در برنامه‌ی تمرینی شما گنجانده شود، فیزیوتراپ موارد زیر را انجام می‌دهد:
- انجام یک ارزیابی کامل از توانایی‌های فیزیکی شخص از طریق بررسی تاریخچه‌ی پزشکی و معاینه فیزیکی
- سپس فیزیوتراپیست یک برنامه‌ی مناسب درمانی را تنظیم می‌نماید که شامل یک برنامه‌ی ورزشی پیش‌رونده‌ی آرام متناسب با نیازهای هر شخص، می‌باشد.
- فیزیوتراپیست میزان پیشرفت را کنترل می‌نماید، در انجام برخی از حرکات ورزشی کمک می‌کند و بطور مداوم با بهبود بیمار برنامه را تغییر می‌دهد.
ورزش درمانی به درمان چه بیماری‌هایی کمک می‌کند؟
تحقیقات نشان داده‌اند که تعداد بسیاری از بیماری‌ها متناسب با شدت آسیب و میزان همکاری بیمار، از طریق ورزش درمانی کوتاه یا بلند مدت بطور کامل قابل درمان هستند.
ورزش درمانی و مشکلات مربوط به کمر
یک برنامه منظم از ورزش‌های کمر میتواند از درد در ناحیه پایین کمر پیشگیری کند و یا شدت و مدت بازگشت ناگهانی درد و مشکلات مربوط به دیسک و … را کاهش دهد. تمرین‌های تدریجی، کنترل شده و پیشرونده میتواند به مفاصل جهت حفظ قدرت و انعطاف‌پذیری آنها کمک کند.
این تمرین‌ها همچنین سبب افزایش انتقال مواد مغذی شده که در نتیجه‌ی آن دیسک‌ها، عضلات، رباط‌ها و مفاصل سالم‌تر باقی می‌مانند.
تمرین درمانی و مشکلات مفصلی
تمرین و ورزش درمانی غالباً پیش از درمان‌های دیگر برای اختلالات مختلف مفصلی مورد استفاده قرار می‌گیرند. انجام تمرین‌های دامنه‌ی حرکتی بر روی مفاصل مختلف اغلب میتواند موجب بازیابی حرکت طبیعی و کاهش التهاب شوند.
تمرین درمانی میتواند موجب تسکین فشار بر روی مفاصل آسیب‌دیده‌ی شما شود. همچنین میتواند به شما کمک کند تا انعطاف‌پذیری مفصل خود را حفظ کنید که این امر با افزایش سن نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. مشکلات مفصلی مربوط به مچ دست، شانه و زانو و به راحتی با انجام برخی حرکات آسان در خانه قابل برطرف شدن است.
ورزش درمانی و آرتروز
سفتی، درد و تورم مرتبط با آرتروز در گردن، کمر و زانو میتواند به شدت دامنه‌ی حرکت مفاصل مربوطه را کاهش دهد. تمرین درمانی به عنوان بخشی از برنامه‌ی جامع درمانی آرتروز میتواند موجب بهبود قدرت عضله، حرکت مفصل، و وضعیت کلی فیزیکی بدن شود.
ورزش درمانی و شکستگی استخوان
بعد از شکستگی، ممکن است جهت اطمینان از اینکه در سریع‌ترین زمان ممکن به عملکرد بهینه بازگردید، تمرین درمانی توصیه شود. برای مثال اگر ساق یا مچ پا شکسته باشد، ممکن است پزشک محدودیت‌های خاص تحمل وزن را برای شما تجویز نماید.
تمرین درمانی و بیماری‌های سیستم عصبی
شواهد نشان می‌دهد که تمرین‌های ایروبیک و مبتنی بر یادگیری می‌توانند در حفاظت از سیستم عصبی کمک کنند و اثرات عمیقی بر سیستم‌های مولکولی ویژه‌ی دخیل در تنظیمات عصبی در افراد سالمند و افرادی که بیماری‌های عصبی از جمله پارکینسونو سکته مغزی و… دارند، داشته باشد.
برنامه‌های توانبخشی شامل کار کردن با یک تیم جهت هدایت شما می‌باشد. این تیم معمولاً شامل فیزیوتراپیست‌ها وکاردرمانها است.
تیم درمانی احتمالاً ترکیبی از تمرین‌های مختلف و سایر تکنیک‌ها را برای کمک به بازیابی عضلات شما توصیه می‌کند.
انواع روش‌های ورزش درمانی
ورزش درمانی‌ها بر اساس اهداف تمرینی به انواع بسیاری تقسیم‌بندی می‌شوند:
ورزش‌های دامنه‌ی حرکتی
هدف از این ورزش‌ها حفظ و افزایش دامنه‌ی حرکتی و تکنیک‌های حرکات مفصل و کشش بافت نرم می‌باشد. این تمرینات به شما کمک می‌کند تا بتوانید هر مفصل را به اندازه دامنه‌ی کامل حرکتی خود، حرکت دهید. سه نوع از ورزش‌های دامنه‌ی حرکتی وجود دارد: فعال، فعال کمکی و غیر فعال
دامنه‌ی حرکتی فعال: شامل حرکات اعمالی بر تنها یک مفصل توسط یک شخص یا دستگاه است.
دامنه‌ی حرکتی غیرفعال: نوعی از تمرینات هستند که توسط خود بیمار انجام می‌شوند.
دامنه‌ی حرکتی فعال کمکی: این حرکات بصورت تلاش به نسبت مساوی بر روی مفصل از طرف هر کدام از منابع می‌باشد (بیمار و تراپیست یا دستگاه)
ورزش‌های تقویتی عضلات یا عملکردی
این برنامه‌های جسمی مانند تمرینات مقاومتی و استقامتی موجب افزایش توان ،قدرت و استقامت عضله می‌شوند.
این نوع تمرینات بطور کلی در سه نوع ایزومتریک، ایزوتونیک و ایزوکینتیک وجود داشته و معمولاً با مقاومت سنگین و تکرار کمتر انجام می‌گیرند. نمونه‌هایی از آنها تمرین با توپ طبی، بلند کردن دمبل و دستگاه‌های سایبکس (Cybex) و بیودکس (Biodex) می‌باشد.
تمرینات تعادل و هماهنگی
این نوع تمرین بر حفظ مرکز ثقل فرد جهت بهبود وضعیت قرارگیری بدن و اصلاح وضعیت ناصحیح بدن تمرکز دارد.
تمرینات کششی یا انعطاف‌پذیری
این تمرینات از طریق حرکت یا کشش انجام می‌شود. تمرینات انعطاف‌پذیری می‌توانند در بهبود و حفظ دامنه‌ی حرکتی یک مفصل یا مجموعه‌ای از مفاصل کمک کنند.
این ورزش‌ها باید در حالت آرام و کنترل شده همراه با پیشرفت تدریجی جهت دامنه‌های حرکتی بیشتر انجام شوند.
پیلاتس، یوگا و تای‌چی تکنیک‌هایی هستند که می‌توان به منظور بهبود انعطاف‌پذیری مفصل استفاده کرد.
ورزش و تمرینات استقامتی
فعال شدن گروه‌های عضلانی بزرگ در طی یک دوره‌ی زمانی تحت عنوان تمرینات استقامتی طبقه بندی می‌شود. نمونه‌های آن عبارتند از: پیاده روی ، دویدن، دوچرخه سواری و….
پیشرفت
پیشرفت باید بخشی از یک برنامه‌ی درمانی باشد تا از تداوم نتایج اطمینان حاصل شود. با انجام تمرینات استقامتی، پیشرفت از طریق افزایش شدت یا مدت آن میتواند رخ دهد.
چندین عامل در میزان بهینه پیشرفت در ورزش درمانی نقش دارند از جمله:
- سطوح فعالیت فعلی
- شدت
- اهداف ورزش
- سن
- محدودیت‌های جسمی
شایع ترین آسیب ورزشی، پیچ خوردگی مچ پا
اگر تاکنون بازی های ورزشی انجام داده باشید، دویده باشید، پیاده روی کرده باشید یا افتاده باشید، این احتمال وجود دارید گه دچار پیچ خوردگی مچ پا شده باشید.
پیچ خوردگی مچ پا چگونه رخ می دهد
پیچ خوردگی مچ پا، شایع ترین نوع آسیب ورزشی است و تحقیقات نشان می دهد این آسیب، %15-30 از تمام آسیب های ورزشی را تشکیل می دهد.
اگرچه این آسیب، یک آسیب ورزشی متداول است اما معمولا طی فعالیت های روزانه نیز رخ می دهد. پیچ خوردگی مچ پا، اغلب با زنانی که پاشنه بلند می پوشند، مرتبط است.
رباط ها با کمک به پایداری مفاصل، از حرکت بیش از حد جلوگیری می کنند. پیچ خوردگی مچ پا زمانی رخ می دهد که پا فراتر از حرکات طبیعی اش، چرخیده می شود.
این وضعیت می تواند زمانی رخ دهد که پا به طرز نامناسبی به زمین گذاشته می شود، زمانی که زمین ناصاف است یا هنگامی که میزان نامتعارفی از نیرو به مفصل وارد می شود.
رباط های اطراف مچ پا می توانند به شدت کشیده شوند و آسیب ببینند. آسیب رباط باعث التهاب، تورم و کبودی در اطراف مفصل درگیر می شود.
اغلب پیچ خوردگی های مچ پا شامل آسیب به رباط های موجود در بخش خارجی مچ پا است.
علائم شایع پیچ خوردگی مچ پا
علائم پیچ خوردگی مچ پا عبارت اند از:
- ناتوانی در تحمل وزن بر روی مچ درگیر
- درد مچ پا، که می تواند خفیف تا شدید باشد
- کاهش محدوده حرکتی در مفصل مچ
- کبودی
- صدای ترگیدگی در زمان آسیب
- ناپایداری مچ پا (در پیچ خوردگی های شدید)
متخصص فیزیوتراپی چه کاری می تواند انجام دهد؟
معاینه جامع داخلی و خارجی توسط فیزیوتراپیست، معمولا برای تشخیص پیچ خوردگی مچ پا کافی است و روش های درمانی ورزش ها و تمرینات میتواند به درمان آن کمک کرد.
حذف احتمال شکستگی حائز اهمیت است و سپس شدت پیچ خوردگی درجه بندی می شود:
پیچ خوردگی درجه ۱: کشیدگی جزئی و مقداری آسیب به رشته های رباط.
پیچ خوردگی درجه ۲: پارگی جزئی رباط. در صورتی که مفصل مچ پا معاینه شود و در جهات معین حرکت داده شود، لقی غیر طبیعی مفصل مچ رخ می دهد.
پیچ خوردگی درجه ۳: پارگی کامل رباط. ناپایداری قبل توجهی رخ می دهد.
تعیین شدت پیچ خوردگی ناحیه مچ پا مهم است زیرا این کار، یک چهارچوب زمانی را مشخص خواهد کرد که چه زمانی فرد آسیب دیده می تواند به ورزش یا فعالیت طبیعی خود برگردد.
بر اساس تشخیص، فیزیوتراپیست، یک برنامه درمانی و توانبخشی را تعیین خواهد کرد.
بیشتر بخوانید : فیزیوتراپی مچ پا ؛ ورزش های مخصوص مچ پا
درمان شامل برخی از موارد زیر است:
- استراحت، یخ، فشار، بالا بردن
- ماساژ بافت نرم
- لیزر درمانی پرتوان و کم توان
- مگنت تراپی یا مگنت درمانی
- شاک ویو درمانی(شوک درمانی)
- تحرک مفصلی
- الکتروتراپی
- تمرینات محدوده حرکتی
- تمرینات استقامتی
- تمرینات راه رفتن
- تمرینات تعادل
- نوارپیچی (کینزیوتیپینگ)
- اصلاحات مربوط به فعالیت ها
- بازگشت به برنامه فعالیت ها
بدون درمان مناسب، ممکن است اثرات منفی بلندمدت مانند ناپایداری مزمن، کاهش محدوده حرکتی و درد رخ دهد.
تحقیقات نشان می دهد حداکثر 80 درصد از افرادی که دچار پیچ خوردگی مچ پا می شوند، دوباره نیز درگیر آن می شوند و این امر معمولا به خاطر توانبخشی ناکافی است.
فیزیوتراپی و توانبخشی کافی، برای کمک به کاهش درد، افزایش محدوده حرکتی و به حداقل رساندن خطر پیچ خوردگی در آینده ضروری است.
مراجعه به متخصص فیزیوتراپی، اولین گام برای بازگشت به زمین بازی و از سری گیری تمرینات ورزشی است.
برای درمان آسیب های ورزشی زیر نظر فیزیوتراپیست های با تجربه کلینیک دایان و یا انجام ورزش درمانی در منزل با ما جهت دریافت مشاوره و دریافت نوبت تماس بگیرید.
شماره تماس های کلینیک فیزیوتراپی دایان جهت دریافت مشاوره و نوبت حضوری : ۰۲۱۲۲۷۶۴۵۵۵ – ۰۲۱۲۲۷۸۶۰۴۹ – ۰۹۱۲۸۳۴۰۵۳۶
بازتاب: آرتروز مفاصل یا اوستئوآرتریت و درمان آن | شیراز - دکتر زهره عشقی
بازتاب: درمان فتق دیسک کمر - شیراز - دکتر زهره عشقی